DRŽAVNA VELIKA GIMNAZIJA II
Pred vama je drugi deo nastavka feljtona koji je napisao i ostavio nam na čuvanje, duboko ga utkavši u istorijske, ali i novinarske spise o Srbobranu i njegovom životu između dva svetska rata, profesor Milivoj Tutorov.
DRŽAVNA VELIKA GIMNAZIJA
II
Iako je ministarstvo prosvete Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca odobrilo početak rada Državne velike gimnazije u adaptiranoj i za školske potrebe prilagođenoj zgradi nekadašnje “Gradske kavane”, opštinske vlasti su dale svečano obećanje i obavezu da će “u najskorijem vremenu podići novu zgradu gimnazije”. Međutim, zgrada nije podignuta.
Zbog naglih i velikih poskupljenja i inflacionih uticaja na vrednost novca, zgrada gimnazije nije ni mogla biti podignuta. Državna velika gimnazija je bila primorana da svoj kratkotrajni vek provede u uslovima, što ih je pružala stara i neudobna zgrada nekadašnje “Gradske kavane”. U njenim uskim, polumračnim hodnicima i vlažnim učionicama, učenici se nisu osećali kao đaci tek osnovane i toliko očekivane gimnazije, već kao vojnici u sumornim austrougarskim kasarnama. Ipak, veseli dečiji glasovi i smeh ispunjavali su svaki kutak te odbojno -jednolične masivne zgrade. Njenim hladnim i vlažnim prostorijama brujao je život neobuzdane mladosti. Svakog jutra, pojedinačno i u grupama, promicali su seoskim sokacima gimnazijalci u propisanim đačkim uniformama, sa obaveznim razrednim i odeljenskim oznakama na širitima kapa i rukavima i hrlili ka centru varošice. Nestajali su u polutami velikih ulaznih vrata na sumornoj, sivo okrečenoj zgradi svoje škole.
Iako je počela sa radom u dosta teškim uslovima, Državna velika gimnazija je brzo postala stvarnost Srbobrana i središte njegovog kulturnog i sveukupnog javnog, društvenog života. U gimnaziji su, od prvih dana njenog osnivanja, negovani organizovani oblici i sadržaji vannastavnih, slobodnih đačkih aktivnosti, koje su se odvijale u okviru učeničkih organizacija, društava, sekcija i klubova.
Đačko književno društvo “Kaćanski” osnovano je na početku školske 1922/23. godine. Za prvog predsednika društva izabran je Emil Tomić, učenik VII, a za sekretara i blagajnika Stevan Plačkov, učenik VI razreda i kasnije dugogodišnji srbobranski lekar.
Društvo je okupljalo veliki broj ljubitelja lepe književnosti i mladih literata. Na sastancima su vođene žučne diskusije i polemike o aktuelnim pitanjima i strujanjima u našoj i svetskoj književnosti, a čitani su i samostalni radovi među kojima se literarnom vrednošću i originalnošću ideja o bratstvu, jedinstvu i zajedništvu naših naroda, posebno ističe rad Spasoja Vasiljeva, učenika VII razreda. Rad je, kao svetosavska tema, nagrađen novčanom nagradom i istican je kao primer zrelog razmišljanja jednog mladog čoveka o budućnosti naših naroda, koji se samo slogom i ljubavlju mogu držati u nemilosrdnim tokovima istorijskih zbivanja.
Član literarne sekcije bio je i Petar Drapšin (komandant IV jugoslovenske armije u II Svetskom ratu, na fotografiji u šinjelu sa naočarima), koji se naročito isticao recitatorskim sposobnostima. Život je, međutim, hteo da mladi Drapšin zameni svoj literarni sa revolucionarnim radom i da, umesto stihova, topovima i tenkovima ispisuje najsvetlije stranice naše savremene istorije.
Udruženje “Srpkinjica” osnovano je već školske 1920/21. godine. Okupljalo je žensku omladinu. Osnovni zadatak udruženja bio je prikupljanje materijalno – finansijskih sredstava i pružanje pomoći siromašnim učenicima. U prvi odbor udruženja izabrani su: Milan Petrović, profesor, počasni predsednik, Vata Pivnički, učenica V razreda - predsednik, Mila Marić, učenica IV razreda - potpredsednik, Nevena Jovanović, učenica IV razreda - blagajnik i Olga Tranda, učenica IV razreda - sekretar. Svaki razred je u odbor delegirao po jednu svoju predstavnicu. Udruženje “Srpkinjica” postojalo je do ukidanja Državne velike gimnazije 1929. godine i u potpunosti je ispunilo nade, koje su u njega polagane.
Veliki broj siromašnih učenika dobio je značajnu materijalno – finansijsku pomoć, kojom im je bilo omogućeno redovno školovanje.
Pri gimnaziji je školske 1923/24. godine osnovano i Kolo saveza trezvene mladeži “Budućnost”, čiji je cilj i zadatak bio: borba protiv alkoholizma, tog socijalnog zla, koje je uzimalo sve više maha, naročito među mladima. U godišnjem izveštaju o svom radu i aktivnostima zabeleženo je da je Kolo trezvene mladeži “Budućnost” u nastojanju da građanstvo upozna sa svojom idejom, ciljevima i zadacima, da propagira trezvenost u društvu – priredilo tri svečane akademije, dve pozorišne večeri i šest sela, kao i veliku manifestaciju kroz grad.
Najstarije udruženje učenika Državne velike gimnazije je Đačko potporno društvo, koje je osnovano već 1920. godine. Zadatak ovog udruženja bio je da materijalno i novčano pomaže siromašne učenike. U Đačko potporno udruženje učlanio se veliki broj učenika, građana, udruženja, institucija i preduzeća. Neki su udruženju pristupili kao redovni pomažući članovi, neki kao članovi utemeljivači, a mnogi kao dobrotvori.
Članom Đačkog potpornog društva pri Državnoj velikoj gimnaziji mogao je postati svaki učenik, svaki građanin, svaki novčani zavod, svaka ustanova ili preduzeće, svako građansko udruženje, pa i sama opština.
Pomažući član đačkog potpornog udruženja postajao je onaj “ko u tromesečnim, polugodišnjim ili godišnjim prilozima uplati društvu najmanje 60 dinara.
Utemeljivačem društva postajao je onaj “ko jednom za svagda i nepovratno priloži 1.000 dinara.”
Dobrotvorom je postajao svako “ko jednom za svagda položi pri upisu u članstvo 3.000 dinara, ili zavešta istu ili veću svotu u novcu ili nepokretnom imanju od iste vrednosti.”
Broj članova Đačkog potpornog društva rastao je iz godine u godinu i ono je raspolagalo značajnim finansijskim sredstvima, kojima je obezbeđivana efikasna pomoć siromašnim učenicima.
Prvi pomažući članovi Đačkog potpornog društva bili su: Janko Garić, profesor, direktor gimnazije, Dr Dobrila Simić, profesor, Vječeslav Stjepanek, profesor, Nikola Krpan, profesor, Milenko Runić, katiheta, Marko Rakić, obućar, Velja Šijačić, obućar, Petar Miličević, trgovac, Kojić i Drakulović, trgovci, Zeremski i Jojkić, trgovci, Slavko Popov, činovnik, Vlada Plavšić, zemljoradnik, Gavra Belić, poslastičar, Žarko Mudrinski, trgovac, Laza Ivanov, trgovac, Bela Miler, profesor, Julka Prodanović, domaćica i Milorad Kurjački, učitelj.
Utemeljivači društva, dakle članovi sa uplaćenih 1.000 dinara, bili su: Milan Petrović, profesor, Isidor Ivanić, opštinski beležnik, Šaca Dunđerski, posednik, Kosta Gavanski, zemljoradnik, Dr Momir Pavlović, advokat, Milivoj Sivački, sveštenik, Julka Danilov, krojačica, Arkadije Petrović, trgovac, Todor Nikolić, lekar, Laza Prodanović, knjigovođa, Stevan Jasnić, apotekar, Dr Ivan Zagorica, advokat, Ljubica Ivanović, učiteljica, Jefta Radak, štampar, Ljubica Janković, učenica, Mila Stefanović, učenica, Milivoj Mije Pivnički, učenik, Lazar Vučkov, sveštenik, Dančika Pivnički, gostioničar, Jovan Necić, krojač, Jovan Hajzler, cigljar, Stevan Stevin, šef železničke stanice, Katica, udova Sime Kulačin, domaćica, Đura Stefanov, sveštenik, Jovan i Marija Radović, Jelena Nikolić, Đoka Mudrinski, trgovac, Katica Prodanović, Uglješa i Mirjana Kaćanski, Žarko Manojlović, zemljoradnik, Miladin Bikić, Ivan Pivnički, učenik, Bogdan Tutorov, učenik, Milan Tutorov, zemljoradnik, udruženje učenica “Srpkinjica”, Druga srpska zemljoradnička zadruga, Prva srpska zadruga za pomaganje i štednju, Srpski učiteljski zbor u Srbobranu, Srpska pravoslavna crkvena opština u Turiji.
Članovi – dobrotvori, dakle građani i pravna lica sa uplaćenih najmanje 3.000 dinara: Mija i Nančika Pivnički, zemljoradnici sa uplaćenih 25.000 dinara, a onda sa po 3.000 priloženih dinara: Dr Gedeon Dunđerski, veleposednik, Paja Dobanovački, posednik, Banka Vojvodina, Đoka Dunđerski, veleposednik, Narodna kreditna banka, Stevan Gavanski, posednik, Milan Stevana Dunđerski, veleposednik, Sofija Laze Dunđerski, Prva sentomaška štedionica, Stevan Dunđerski, veleposednik, Deja Gavanski, posednik, Milan Kaćanski – Tatica, učitelj, Sredoje Belić, posednik, Joca Debeljački, zemljoradnik, Maca Uglješić, domaćica, Mirko Aleksijević, industrijalac, Dragoljub Stajić, trgovac, Aca Leskovac, ćurčija, Avram Georgijević, Danica i Jefta Radak, štampar, Toša Mladena Kaćanski, Toša Janković i Pera Pivnički, zemljoradnik.
Sledećih godina, broj pomažućih članova, utemeljivača i dobrotvora đačkog potpornog društva Državne velike gimnazije se povećao, ali na vrhu liste njihovih imena stoje imena Nančike i Mije Pivnički, zemljoradnika, srednjeg imovnog stanja, koji su društvu priložili jednom za svagda 25.000 dinara, veliku i značajnu sumu, pravi mali kapital. Koliko je dobrotvorni prilog Nančike i Mije Pivnički bio veliki, najbolje pokazuje poređenje sa prilozima ostalih članova. Čak su i srbobranski veleposednici, pa i novčani zavodi prilagali po deset puta manji prilog, iako su im mogućnosti bile neuporedivo veće od mogućnosti ovih vrlih naših sugrađana, koji na razvoj prosvete i kulture nisu gledali očima srbobranske čaršije.
Đačko potporno društvo znalo je da ceni veliki i nesebični gest Nančike i Mije Pivnički. U analima društva i Državne velike gimnazije njihova imena zabeležena su zlatnim i neizbrisivim slovima. Velika fotografija Nančike i Mije Pivnički, uokvirena pozlaćenim ramom, godinama je stajala na jednom od najvidnijih mesta u prostorijama škole. Uoči aprilskog rata 1941. godine, skinuta je iz razumljivih razloga, sklonjena i sačuvana. Posle oslobođenja Srbobrana i početka rada škole, ponovo se našla na svom starom mestu, koje joj je i pripadalo, ali je, zatim, iz neobjašnjivih razloga skinuta i svoje mesto ustupila fotografiji sa savremenim motivima.
Dugo je fotografija sa svečanim izgledom likova dvoje ozbiljnih ljudi, dobrotvora srbobranskog školstva, lutala skrovitim budžacima polutamnih prostorija nekadašnje Državne velike gimnazije dok, najzad, nije stigla u ruke Pave Pivnički, profesora, i tako je, sačuvana od konačnog uništenja
Ko zna, možda će se jednog dana neko, ipak, setiti da se moramo s više pažnje i pijeteta odnositi prema svetlim primerima iz prošlosti i fotografiji Nančike i Mije Pivnički obezbediti mesti, sa kojeg će dobrotvori srbobranskog školstva moći pažljivije i neposrednije gledati kako se razvija prosveta, čije su stablo i oni zalivali, čuvali i negovali.
(Gde se nalazi fotografija, nakon smrti Pave Pivnički, Srbobran.net nema saznanja).
Sledeći nastavak ovog feljtona upoznaće vas sa prvom generacijom svršenih đaka Državne Velike Gimnazije u Srbobranu. Saznaćete osim njihovih imena i njihova životna postignuća.
Feljton, ali i ostale tekstove profesora Milivoja Tutorova možete pročitati ovde.